نفوذ جن و انس به اقطار آسمان‌ها و زمین

در آیه ۳۳ سوره الرحمن خداوند می‌فرماید: «یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ اْلإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلاّ بِسُلْطانٍ»؛ اگر می‌توانید به اقطار آسمان‌ها، یعنی دورترین نقاط آسمان‌ها نفوذ کنید. جنس آسمان‌ها برزخی است. پس اصلا بحث در فضای برزخ است، نه مادی و مثلا نباید سرعت اجرام مادی یا نور را در نظر بگیریم. می‌فرماید شما اصلا نمی‌توانید بروید، مگر اینکه سلطان مربوط به آن را داشته باشید. اگر بخواهید این کار را بکنید، طبق آیه ۳۵ الرحمن: «یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ»؛ باید به سمت مرکز خورشید بروید، از آنجا غیر مادی شوید و به سمت اقطار آسمان‌ها بروید. در مسیر به سمت مرکز خورشید، شراره‌های آتش از جنس‌های مختلف، از جنس آهن و مس، می‌بارد و مانع می‌شود تا انسان‌ها نتوانند نزدیک شوند. این مسیر هم برای جن و هم برای انس مطرح شده است.

پس طبق این آیه وقتی افراد به سمت مراکز ستاره‌ها یا مراکز سیاره‌ها می‌روند، غیرمادی می‌شوند؛ چون از آنجا به آسمان‌ها راه پیدا می‌کنند و تا اقطار آسمان‌ها می‌توانند بروند. اما چرا می‌گوییم خورشید و اجرام منظومه شمسی مصداق این ماجرا هستند، نه ستاره‌های دیگر؟ چون اگر بخواهید با سرعت نور به سمت اولین ستاره بروید، چهار و نیم سال طول می‌کشد تا به آن برسید. در حالی که انسان‌ها با سرعت بسیار کمتری حرکت می‌کنند و زمان بسیار زیادی طول می‌کشد. پس آن‌ها نمی‌توانند مصداق این بحث باشند، یا مصداق در دسترس این بحث نیستند؛ چون عمر جن و انس محدود است. پس اجرام موجود در منظومه شمسی مد نظر است.

اما کدام اجرام در منظومه شمسی مد نظر است؟ اگر بگوییم فقط خورشید است که درونش آن شراره‌های آتش وجود دارد، با آیه ۳۳ سوره الرحمن تناسب ندارد. در این آیه علاوه بر نفوذ به اقطار آسمانها،  صحبت از نفوذ به اقطار «زمین» هم هست. واژه «الارض» بی‌دلیل در این آیه ذکر نشده است. شما برای نفوذ به چیزی به نام قطرهای زمین، لزومی ندارد به سمت مرکز خورشید یا به سمت مرکز سیارات دیگر بروید. در حرکت به سوی مرکز زمین، ماجراهای زیادی دارد. زیر زمین، شهرهای دخانی وجود دارد. برخی رفته‌اند و دیده‌اند و نقل کرده‌اند و ژول ورن آنها را در قالب داستان‌های علمی ـ تخیلی درآورد که در آن نقاط موجودات به گونه‌های دیگری هستند. این حاکی از سفرهای افراد به شهرهای دخانی زیر سطح زمین است. اما اگر به نقاط عمیق‌تر بخواهند بروند، چون گرم‌تر می‌شود، بحث «شواظ من نار و نحاس» در آیه ۳۵ الرحمن مطرح می‌شود. از این مرحله که بتوانند عبور کنند، وارد اقطار زمین می‌شوند. اینکه اقطار زمین چیست را فعلا مطرح نمی‌کنیم؛ اما اقطار زمین، مرکز زمین نیست؛ بلکه اگر جن یا انس به سمت مرکز زمین بروند و از لابلای «شواظ من نار و نحاس» به سلامت عبور کنند، از زمین خارج می‌شوند و وارد اقطار زمین می‌شوند. همان طور که اگر به سمت مرکز خورشید بروند، و از لابلای «شواظ من نار و نحاس» به سلامت عبور کنند، از جای دیگری به نام «اقطار السماوات» سر در می‌آورند. به اصطلاح امروزی وقتی به آن سمت می‌روند، از یک «بُعد دیگر» سر در می‌آورند. اسم آن بعد طبق ۳۳ تا ۳۵ سوره الرحمن اقطار سماوات یا اقطار ارض است.

اینکه اقطار السموات و الارض چیست، بماند. موضوع این است که جن و انس در این موضوع یکسان هستند. چون حرارت بر هر دو اثر می‌کند. اجنه راحت‌تر به سمت مرکز زمین حرکت می‌کنند؛ اما انسان‌ها هم با سوراخ کردن زمین می‌توانند به سمت مرکز زمین بروند. وقتی به شراره‌های آتش می‌رسند، جن و انس هر کدام که باشند، می‌سوزند. اگر یک چیزی داشته باشند که آنها را محافظت کند و عبور بدهد، آن وسیله می‌شود «سلطان» که در آیه ۳۵ آمده است. پس سلطان یک وسیله نقلیه مخصوص است که می‌تواند انسان یا جن را از «شواظ من نار و نحاس» عبور دهد.

اگر به سمت اقطار السماوات برویم، احتمالا با شواظ من النار مواجه می‌شویم و به سمت اقطار الارض، احتمالا با نحاس؛ یا شاید برعکس. یعنی دو جور مجرا وجود دارد: یک مجرا به سوی مرکز زمین و یک مجرا به سوی مرکز خورشید. پس سایر اجرام در آسمان مطرح نیستند، چون عمر جن و انس برای رسیدن به اولین ستاره هم کافی نیست. بین اجرام منظومه شمسی، زمین و خورشید با این ماجرا تناسب دارند و اینکه آیا این بحث به بقیه اجرام آسمان هم ربطی دارد یا نه را نمی‌دانیم.

واژه سلطان از سلطه می‌آید. سلطان چیزی است که به وسیله آن می‌توانید سلطه ایجاد کنید. در این آیه سلطان یعنی ابزاری که به وسیله آن می‌شود بر شراره‌ها و جریانات آتش غلبه کرد. با رشد تکنولوژی، اگر خدا مهلت بدهد، بشر می‌تواند به این سلطان برسد و برود به سمت مرکز زمین و وارد یک بعد دیگر شود. اما با این سرعت تکنولوژی، شاید صد سال دیگر زمان لازم است؛ ولی تا قبل از آن زمان، بخش دوم آخر الزمان بر پا می‌شود و دیگر فرصت تکنولوژی نیست. وقتی بخش دوم آخر الزمان بر پا شود، فرصت تکنولوژی سر آمده است.

سلطان برای جن هم مطرح می‌شود و اگر سلطان داشته باشند، می‌توانند با آن به اقطار بروند. اما احتمالا هیچ جنی نتوانسته است. ماجرای بشقاب پرنده ها هم فرق دارد. بشقاب پرنده‌ها اگر مادی باشند، مربوط به یک سیاره دیگر هستند.

مسأله دیگر اینکه آیا اگر جن و انس بخواهند با جسم برزخی خود به سمت مرکز زمین یا خورشید حرکت کنند، آیا این آیات نقض می‌شود؟ طبق آیات ابتدای سوره صافات، اجنه جسم برزخی ندارند. آنها با جسم دخانی به سمت آسمان می‌روند و در این مسیر با شهاب‌های مختلف زده می‌شوند. مثلا خداوند در آیات ۶ و ۷ سوره صافات می‌فرماید: «إِنّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزینَهٍ الْکَواکِبِ وَ حِفْظًا مِنْ کُلِّ شَیْطانٍ مارِدٍ». این آیات مربوط به آسمان ستارگان است؛ یعنی شیاطین اگر در همین آسمان ستارگان هم بخواهند حرکت کنند، اجازه تردد ندارند. پس منطقه شیاطین فقط منظومه شمسی است؛ یا لااقل تا قبل از ستارگان. البته در بحث های بعدی داریم که این شهاب‌ها دخانی است. در دخان اشیاء مثل موشک هدایت‌شونده هستند. مثلا طلسمی می‌نویسند و اگر بتوانند آن را فعال کنند، بلند می‌شود و می‌رود تا به فرد مورد نظرشان برسد و اثر کند. نیاز نیست به طلسم آدرس بدهند؛ کافی است مشخصات فرد را به آن بدهند. شهاب‌های در آسمان هم این طور است. شهاب‌هایی هست که اگر شیاطین حتی به سمت اولین ستاره، به جز خورشید، بخواهند نزدیک شوند، این شهاب‌های هدایت‌شونده به سمتشان می‌آید و آنها مجبورند با سرعت فرار کنند؛ وگرنه هلاک می‌شوند. در این آیه اجرامی مد نظر است که از دید ناظر زمینی کواکب خوانده می‌شود؛ پس خورشید منظور نیست.

در آیه ۸ صافات می‌فرماید: «لا یَسَّمَّعُونَ إِلَی الْمََلإِ اْلأَعْلی وَ یُقْذَفُونَ مِنْ کُلِّ جانِبٍ». همین شیاطین، وقتی بخواهند به سمت بالاترها بروند تا صدای ملایک یا شهدا را در آسمان‌های بالاتر شنود کنند، از اطراف مورد هجوم اشیایی قرار می‌گیرند. بعد در آیه ۹ خدا توصیف می‌کند: «دُحُورًا وَ لَهُمْ عَذابٌ واصِبٌ». علاوه بر اینها در آیه ۱۰ می‌فرماید: «إِلاّ مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَهَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ». اگر کسی بخواهد جلوتر برود با شهاب ثاقب هم زده می‌شود. سپس در آیه ۱۱ خداوند می‌فرماید: «فَاسْتَفْتِهِمْ أَ هُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمْ مَنْ خَلَقْنا إِنّا خَلَقْناهُمْ مِنْ طینٍ لازِبٍ»؛ از اینها سوال کن که آیا آنها خلقتشان مشدّدتر است، یا این انسانی که ما خلق کردیم؟ منظور از «أَشَدُّ خَلْقًا» این است که یک چیزی را هر دو دارند و اینها یک خلقت دیگری هم اضافه بر آن دارند. واژه «اشد» جایی استفاده می‌شود که یک چیزی هست و با یک چیز دیگری تقویت می‌شود. پس منظور این است که شما شیاطین همین ظاهر را دارید و یک جسم تقویت کننده دیگر ندارید؛ اما انسان یک جنبه‌ی تقویت کننده دیگر هم دارد که آن جنبه تقویت‌کننده را از جنس طین لازب خلق کرده‌ایم. اما این موضوع چه ربطی به آیات قبلی که صحبت از حرکت در آسمان‌ها بود، دارد؟ اینجا خداوند می‌گوید که انسان با آن بعد مشدّدش که از جنس طین لازب است، می‌تواند در آسمان‌ها حرکت کند و آن بعد مشدّد، همان جسم برزخی است.

شیاطین روح دارند؛ جسم برزخی ندارند؛ جسم دخانی دارند. اما انسان روح و جسم برزخی و جسم دخانی و جسم مادی دارد. لذا انسان‌هایی که سلوک می‌کنند، با جسم برزخی خود در آسمان‌ها بالا می‌روند و نه شهاب اذیتشان می‌کند (چون شهاب دخانی است و به جسم برزخی اثر نمی‌کند)، و نه عقوبت‌های مطرح شده در آیات ۷ تا ۱۰ سوره صافات. کسی که اهل سلوک است، می‌رود و به مکاشفات می‌رسد و اصلا دچار مزاحمت‌ها نمی‌شود‌؛ دچار تهدید‌ها نمی‌شود. اما اگر جن بخواهد حرکت کند به شدت با این خطرات مواجه است و رهایی هم ندارد. به عبارت دیگر آسمان سپر آهنین دارد؛ سپر آهنین واقعی.

پس در آیه ۳۳ الرحمن، اجنه چون جسم برزخی ندارند، محدود به همان مسیر مادی و دخانی هستند که در آیه مطرح شده است. اما آیا انسان‌ ها می‌توانند جسم مادی خود را رها کنند و با جسم برزخی بروند؟ این بحث فعلا باقی می‌ماند.

اگر از جنبه مادی بخواهیم این سلطان را مطرح کنیم، یعنی یک سفینه که بتواند فشار زیاد داخل زمین را تحمل کند و همین طور حرارت زیاد آنجا را. احتمالا با مواد شیمیایی نشود و بشر باید به نوعی انرژی یا میدان یا امواجی دست پیدا کند و با آن بتواند از این وسیله نقلیه محافظت کند از فشار و فشار را معکوس کند یا بردارد. الان اشیایی داریم که می‌توانند تا حدود ۱۴۰۰ درجه سانتیگراد حرارت را تحمل کنند و از خود عبور ندهند؛ در حالی که دما فقط در سطح خورشید حدود ۶۰۰۰ درجه کلوین است. پس باید از مسیر دیگری جلو رفت؛ مثلا با امواج یا میدان‌ها یا با حالت‌های دیگر ماده. مثلا یک نوع پلاسما یا خلاء دور سفینه باشد تا حرارت نتواند از آن عبور کند. احتمالا تا کنون چنین چیزی حتی در فرضیه‌ها هم نیامده است. این تکنولوژی‌ پیش از این که بخواهد ایجاد شود، باید علمش وجود داشته باشد، که الان دانش آن هم نیست.

در آیات ۳۳ تا ۳۵ الرحمن خدا فقط می‌فرماید برای رفتن به اقطار آسمان‌ها و زمین، این نیاز هست ولی لو نمی‌دهد که چه طور به آن برسید. فقط می‌فرماید این شدنی است و محال نیست. به روش تکنولوژی به نظر می‌رسد قبل از اینکه تکنولوژی به این موقعیت برسد، آخرالزمان شروع می‌شود. اما شاید با روش‌های دیگر، مثلا انواعی از ریاضت‌های شرعی بشود به این موقعیت رسید. مثلا شاید حضرت ادریس(ع) این کار را انجام داده باشند؛ چون نقل می‌شود ایشان تا آسمان چهارم بالا رفته‌اند. البته قطعا با ریاضت غیرشرعی نمی‌شود این مسیر را طی کرد؛ چون انسان‌های منفی نباید بتوانند بروند. اگر انسان‌های منفی به آسمان‌ها بروند، عامل فساد می‌شوند و آنها را به تباهی می‌کشانند. کسانی که این راه را طی می‌کنند، با توجه به انتهای آیه ۳۵ الرحمن، باید نصرت شوند: «یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ». عموم کسانی که بخواهند بروند، نصرت نمی‌شوند. اگر به واژه‌ دقت کنیم، معنای آیه این است که وقتی به آنجا برسند، حتی دیگر طلب نصرت هم نمی‌توانند بکنند؛ چون صدا یا امواج به این طرف نمی‌رسد. یا باید با سلطان عبور کنند، یا نابود می‌شوند؛ راه برگشت ندارند؛ راه طلب نصرت هم بسته می‌شود.

موضوع «فلا تنتصران» از جهاتی مانند مقوله سیاه‌چاله‌هاست. منطقه‌ای هست که وقتی ستاره‌ یا نور به آن می‌رسد، دیگر نمی‌تواند برگردد؛ اگرچه هنوز داخل نشده است. آن منطقه طبق این آیه می‌شود «فلا تنتصران». آنجا دیگر نمی‌توانید طلب کمک کنید.

آیا ممکن است جن و انس بدون اینکه خودشان به این منطقه بروند، وسیله‌ای را به آنجا بفرستند؟ در این مسیر یک منطقه بینابین وجود دارد که در آن می‌فرماید: «یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ». وقتی این وسیله به این منطقه برسد، با توجه به ادامه آیه که می‌فرماید: «فلا تنتصران»، ارتباطش قطع می‌شود. پس حتی اگر بتواند عبور کند، دیگر نمی‌تواند پیامی به این طرف بفرستد.

پس چند منطقه در این دو آیه مطرح است. ابتدا منطقه‌ای که «معشر الجن و الانس» در آن هستند. آنها باید سلطان داشته باشند تا بتوانند به «اقطار السماوات و الارض» راه پیدا کنند؛ اما قبل از آن به منطقه‌ای می‌رسند که در آن «یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ» مطرح است و خاصیت این منطقه وسط این است که امواج از آن برنمی‌گردد. از آنجا هیچ نشانی از فرد برنمی‌گردد. مرحله بعدی مرکز ستاره یا سیاره است و از آنجا می‌شود وارد «اقطار السماوات و الارض» شد. تمام این مراحل در این دو آیه هست. این موضوع که خداوند برای کسی یا برای کسانی سلطان قرار بدهد، چند بار در قرآن آمده است؛ از جمله در ماجرای ابراهیم(ع).

محدود شدن مرحله به مرحله اجنه در آسمان

اجنه طبق آیات اول سوره صافات جسم برزخی ندارند، اما بسیار کنجکاوند و می‌خواهند با جسم دخانی به آنجا بروند. خداوند می‌فرماید مسیر این است و سر راه به شدت اذیت می‌شوید و عملا راه بسته است. 

شیاطین تا زمان بعثت در آسمان‌ها حرکت می‌کرده‌اند. در آیه ۸ سوره جن، از زبان اجنه مطرح می‌شود که: «وَ أَنّا لَمَسْنَا السَّماءَ فَوَجَدْناها مُلِئَتْ حَرَسًا شَدیدًا وَ شُهُبًا»؛ وقتی خواستیم حرکت کنیم به سمت آسمان دیدیم که به شدت با نگهبانان و شهاب از آن محافظت می‌شود. پس معلوم است که تا قبل از آن شهاب‌ها کار نمی‌کرده‌اند. در آیه ۹ ادامه کلام اجنه آمده است: «وَ أَنّا کُنّا نَقْعُدُ مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ یَسْتَمِعِ اْلآنَ یَجِدْ لَهُ شِهابًا رَصَدًا». پس از یک زمانی خداوند شهاب‌ها را فعال کرده و در یک دید کلی تا یک زمانی خداوند از آسمان‌ها حفاظت نمی‌کرده است. سپس خداوند از بالا به سمت پایین، منطقه به منطقه آسمان‌ها را بسته است. در نهایت، گزارش آخرین منطقه بسته شدن آسمان در آیات ۸ و ۹ سوره جن آمده است. آیات مختلف قرآن در زمینه تعقیب با شهاب، یا تهدید توسط ملایک، مربوط به بخش‌های مختلف بسته شدن است. در سوره صافات این موضوع مطرح است که اجنه وقتی می‌خواستند تا مناطق اعلا بروند با شهاب‌ها زده می‌شدند؛ اما آیات ۸ و ۹ سوره جن مربوط به این است که حتی از منطقه منظومه شمسی هم نمی‌توانند خارج شوند.

در آیات قبلی سوره جن مطرح می‌شود که علت این ماجرا هم بعثت است. در آیه ۷ جن می‌فرماید: «وَ أَنَّهُمْ ظَنُّوا کَما ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ یَبْعَثَ اللّهُ أَحَدًا»؛ فکر می‌کردند هیچ وقت بعثتی واقع نمی‌شود. از آنجا که می‌بینند نمی‌توانند به سمت آسمان حرکت کنند، می‌فهمند که بعثتی واقع شده است. می‌گویند که تعجب کردیم که چرا ما اجازه عبور نداریم. این موضوع در مناطق پایین آسمان است؛ چون همین که می‌خواهند آسمان را لمس کنند، نمی‌توانند. مثلا وقتی «سفینه وویجر» که از منظومه شمسی خارج شد، می‌گویند وارد فضای لایتناهی شد. در ذهنمان دسته‌بندی می‌کنیم و یک قسمتی را حریم منظومه شمسی می‌دانیم و فراتر از آن را حریم آسمان لایتناهی. به نظر می‌رسد در آیات ۸ و ۹ سوره جن این مسأله مطرح است. از منظومه شمسی خارج شدن را آنها با تعبیر «أَنّا لَمَسْنَا السَّماءَ» بیان می‌کنند. همین که آمدیم لمس کنیم، بلافاصله با نگهبانان عجیب و غریب و شهاب مواجه شدیم و از اینجا فهمیدیم که بعثت واقع شده است.

ادامه بحث در مورد اینکه چرا بعثت رسول الله(ص) نیاز به این محافظت دارد، در سوره حجر آمده است. آنجا مطرح می‌شود که خداوند چگونه منطقه آسمان‌ها و دخان و زمین را محافظت می‌کند تا نزول وحی، بدون ‌خطر باشد. در آیه ۶ سوره حجر گفته می‌شود: «وَ قالُوا یا أَیُّهَا الَّذی نُزِّلَ عَلَیْهِ الذِّکْرُ إِنَّکَ لَمَجْنُونٌ»؛ گفتند ای کسی که می‌گویی ذکر بر من نازل شده، تو توسط اجنه کمک می‌شوی. مجنون به معنای دیوانه نیست. آنها می‌گفتند تو مدیومی و اجنه به تو مطلب گفته‌اند و خود آنها هم از ملایک گرفته‌اند. بعد خدا شروع می‌کند و کل ساختار سوره حجر درباره این است که خدا می‌فرماید که من چگونه آسمان را حفاظت کردم و امکان ندارد شیطانی بخواهد نزدیک شود و استراق سمع کند.

در زمان بعثت رسولان گذشته این ماجرا واقع نشد. لذا اگر این تهمت به رسولان گذشته زده می‌شد، این شبهه وجود داشت. در زمان اسلام، خداوند راه این موضوع را کلا بسته است.

شیاطین و اجنه از ابتدا تا یک محدوده‌ای در آسمان می‌توانستند بروند. اینکه بعضی از اجنه به همراه ملایک مشغول تقدیس بودند، مربوط به زمان ترکیب آسمان‌ها بوده است. این موضوع در شرایط احسن تقویم بود که ملکوت هم ظاهر بود؛ نور فطرت دیده می‌شد؛ عالم ارواح هم ظاهر بود؛ یعنی نمود مادی داشتند. اگر نمود مادی نمی‌داشت به آن «مشهود» گفته می‌شد. در آن شرایط بود که شیطان در آسمان‌ها بالا می‌رفت. اما برای اینکه بعد از هبوط آدم(ع) شیاطین در آسمان‌ها بالا رفته باشند، آیه‌ای سراغ نداریم. بنابراین آسمان اول مرحله به مرحله محدود و بسته شده است.

 به هر حال باید دقیق‌تر بررسی شود که آیاتی که مربوط به سیر محدود کردن اجنه است، آیا حاکی از محدود کردن اجنه درون آسمان اول است، یا محدود کردن اجنه از رفتن به آسمان‌های بالاتر هم مطرح است.