أَ فَلا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ (غاشیة: ۱۷)
آیا مردم در خلقت شتر نمی‌نگرند که چگونه (به انواع حکمت و منفعت برای بشر) خلق شده است؟
وَ إِلَى السَّماءِ كَيْفَ رُفِعَتْ (غاشیة: ۱۸)
و در خلقت کاخ بلند آسمان فکر نمی‌کنند که چگونه آن را بر افراشته‌اند؟
خلاصه:
آیا شتر را نمی‌بینند كه چگونه آفریده شده و نمی‌بینند خدا از میان چرك و خون، شیر خالص و گوارایی برای نوشیدن بیرون می‌آورد که همانطور که شتر را اینچنین آفریدم، خداوند این آیه را بیان می‌کند تا به سبب آن بر توحید خدا استدلال كنند.
بنگرید که چگونه خداوند آسمان را بالای زمین قرار داد و میان زمین و آسمان این فضاء و هوایی كه قوام زندگی خلق به آن است چیزهایی مثل خورشید و ماه و ستارگان در آن ایجاد نموده است.
متن تفسیر:
«أَ فَلا یَنْظُرُونَ إِلَی الْإِبِلِ كَیْفَ خُلِقَتْ»:
آیا نمی‌نگرند به سوی شتر كه چگونه آفریده شده، و شتر متاعی از معیشت و وسائل عیش و زندگی آنها بود، پس می‌فرماید، آیا پس نگاه نمی‌كنند در آن و آنچه خدا بیرون آورد از آنها از میان چرك و خون شیر خالص و گوارایی برای نوش كنندگان، می‌گوید، چنانچه این را برای ایشان آفریدم، همین طور برای اهل بهشت در بهشت خواهم نمود.
ابی عمرو بن علاء و زجاج گویند: یعنی آیا عبرت نمی‌گیرند به نگاه كردنشان به شتر و آنچه خدا بر آن تركیب فرموده از شگفتیهای خلقت كه آن با تمام بزرگی و قوتش كودكی صغیر آن را خوار می‌كند و آن رام و مطیع او می‌شود.
تسخیر خدا آن را برای بندگانش پس آن را می‌خواباند و بر آن سوار می‌شود آن گاه بلند می‌شود، و در غیر آن از چهار پایان نیازی به خوابانیدن آن نیست و بر هیچ كدام آن چیزی حمل نمی‌شود مگر آنكه آن حیوان ایستاده است، پس خداوند این آیه را به ایشان ارائه داد تا به سبب آن استدلال كنند بر توحید خدا.
از حسن سؤال از این آیه شد و به او گفتند فیل كه بزرگتر از شتر است در شگفتی، چرا خدا نفرمود «أ فلا ینظرون الی الفیل كیف خلقت»؟
گفت امّا فیل پس از خاطر و ذهن عرب دور است و معهود به آن نیست و پس از فیل خوك است كه عرب سوار بر آن نمی‌شود و گوشتش را نمی‌خورد، و شیرش را نمی‌دوشد، ولی شتر از بهترین مال عرب و نفیس‌ترین چیزهاست نزد ایشان، هسته خرما می‌خورد و بچه می‌آورد و شیر می‌دهد، و یك كودكی افسار او را گرفته و به آن بزرگی جثه و هیكلش هر جا كه خواهد او را می‌برد، و حكایت شده كه موشی افسار شتری را گرفته و آن را هدایت مین‌مود و می‌كشید تا موش داخل سوراخش شده و افسار را كشید و شتر خوابید و دهانش را نزدیك سوراخ موش گذارد.
«وَ إِلَی السَّماءِ كَیْفَ رُفِعَتْ»:
یعنی چگونه خداوند آن را بالای زمین افراشته و میان اینها این فضاء و هوایی كه قوام زندگی خلق به آنست قرار داده سپس چیزهایی در آن ایجاد نموده از بدایع خلقت مانند خورشید و ماه و ستارگان و معلّق به آنها فرمود منافع خلق و اسباب زندگانی ایشان را.[۱]
[۱] ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، جلد ۲۷، صفحه ۴۵