وَ فِي السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَ ما تُوعَدُونَ (ذاریات: ۲۲)
و روزی شما با همه وعده‌ها که به شما می‌دهند در آسمان است.
خلاصه:
منظور از آسمان در این آیه دو چیز می‌تواند باشد. اگر منظور فضای بالای سر باشد مراد از رزق همان باران خواهد بود یا چیزهایی که در رزق مؤثر هستند مثل خورشید و ستارگان که باعث بوجود آمدن فصول مختلف هستند. اگر منظوراز آسمان عالم غیب باشد، مراد از رزق تمام موجوداتی است که انسان در بقائش به آنها محتاج است مانند غذا، همسر و غیره. منظور از وعده الهی نیز بهشت می‌باشد.
متن تفسیر:
بعضى از مفسرين گفته‌اند: مراد از كلمه “سماء” جهت بالا است، چون هر چيزى كه بالاى سر ما باشد و ما را در زير پوشش خود قرار داده چنين چيزى را در لغت عرب “سماء” مى‌گويند. و مراد از رزق، باران است كه خداى تعالى آن را از آسمان يعنى از جهت بالاى سر ما بر زمين نازل مى‌كند، و به وسيله آن انواع گياهانى كه در مصرف غذا و لباس و ساير انتفاعات ما صرف مى‌شود بيرون مى‌آورد. هم چنان كه فرموده: “وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها” به طورى كه ملاحظه مى‌فرماييد همان باران را نيز رزق خوانده. پس مراد از رزق در اين آيه هم كه مى‌فرمايد” رزق شما از آسمان است “سبب رزق است، البته ممكن است همين كلمه سبب را در تقدير گرفته گفت مضاف رزق از آيه حذف شده، و تقدير آن “و فى السماء سبب رزقكم” است.
بعضى هم گفته‌اند: منظور از رزق مذكور در آسمان، باران نيست بلكه ساير اسباب رزق است، يعنى خورشيد و ماه و ستارگان و اختلافى كه در طول سال در نقطه‌هاى طلوع و غروب آنها هست، كه همين اختلاف باعث پديد آمدن فصول چهارگانه و پشت سر هم قرار گرفتن شب و روز است، و همه اينها اسباب رزقند. پس در آيه شريفه يا مضاف كلمه رزق حذف شده كه تقدير آن “و فى السماء اسباب رزقكم” است و يا مجاز گويى شده، بدين معنى كه وجود سبب رزق در آسمان را وجود خود رزق خوانده.
بعضى ديگر گفته‌اند: منظور از اينكه فرمود “رزق شما در آسمانست” اين است كه اندازه‌گيرى رزق شما در آسمان مى‌شود، در آنجا است كه معين مى‌كنند هر كسى چقدر رزق دارد. و يا منظور اين است كه ارزاق شما در آسمان يعنى در لوح محفوظ كه در آسمان است نوشته شده.
ممكن هم هست بگوييم اصلا منظور از آسمان معناى لغوى كلمه – كه جهت بالا باشد – نيست، بلكه منظور از آن، عالم غيب باشد، چون همه اشياء از عالم غيب به عالم شهود مى‌آيند، كه يكى از آنها رزق است كه از ناحيه خداى سبحان نازل مى‌شود. مؤيد اين معنا آيات زير است كه همه موجودات را نازل شده از ناحيه خدا مى‌داند: “وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ” و “وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ” ، و آيه “وَ إِنْ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ” كه به طور كلى همه موجودات را نازل شده از ناحيه خدا مى‌داند. و مراد از رزق هم تمامى موجوداتى است كه انسان در بقائش بدانها محتاج و از آنها بهره‌مند است، از خوردنيها و نوشيدنيها و پوشيدنيها و مصالح ساختمانى و همسران و فرزندان و علم و قوت و ساير اينها از فضائل نفسانى.
“وَ ما تُوعَدُونَ”- اين جمله عطف است به كلمه “رزقكم”، يعنى: آنچه كه وعده داده شده‌ايد نيز در آسمان است. حال ببينيم منظور از آن چيست؟ ظاهرا مراد از آن، بهشتى است كه به انسانها وعده‌اش را داده، و فرموده “عِنْدَها جَنَّةُ الْمَأْوى” و اينكه بعضى گفته‌اند كه مراد از آن، بهشت و دوزخ و ثواب و عقاب هر دو است، با آيه شريفه “إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ اسْتَكْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ وَ لا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِياطِ” نمى‌سازد، (چون مى‌فرمايد: چنين كسانى درهاى آسمانى برويشان گشوده نمى‌شود، پس معلوم مى‌شود جهنم در آسمانها نيست). بله، در قرآن كريم مكرر نازل شدن عذاب دنيوى را، به آسمان نسبت داده و مثلا فرموده: “فَأَنْزَلْنا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا رِجْزاً مِنَ السَّماءِ” و آياتى ديگر نيز اين معنا را مى‌رساند.
و از بعضى از مفسرين نقل شده كه در تركيب جمله “وَ ما تُوعَدُونَ” گفته‌اند: عطف به “رزقكم” نيست، بلكه مبتدايى است كه خبرش جمله “فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ” است، و واو در اول جمله مورد بحث اصلا عاطفه نيست، بلكه استينافيه است كه در آغاز جمله مى‌آورند، هر چند جمله مربوط به ما قبل نباشد، و در نتيجه معناى جمله مورد بحث اين مى‌شود: و آنچه شما وعده داده شده‌ايد، به پروردگار آسمان و زمين سوگند كه آن حق است. ليكن اين توجيه دور از فهم است.[۱]
[۱] ترجمه تفسیر الميزان، جلد ۱۸، صفحات ۵۶۲ تا ۵۶۴