تنزیه معنای کتاب مبین
۱ـ کتاب مبین، قرآن نیست.
اولین مورد اینکه کتاب مبین با قرآن تفاوت دارد و همان قرآن نیست. چند آیه در این زمینه وجود دارد:
در آیات اول و دوم سورة یوسف خدا می‌فرماید: «الر تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبینِ * إِنّا أَنْزَلْناهُ قُرْآنًا عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ». اگر کتاب مبین و قرآن یکی بود، خداوند آنها را با دو واژه نمی‌آورد. اینها تفاوت دارند، هرچند با هم ارتباط دارند.
در سورة نمل آیة اول داریم: «طس تِلْکَ آیاتُ الْقُرْآنِ وَ کِتابٍ مُبینٍ». اینجا واضح است که اگر قرآن و کتاب مبین یک چیز بودند، خداوند آنها را یک‌جا و کنار هم ذکر نمی‌کرد.
همچنین در آیات ۷۵ و ۷۶ نمل می‌فرماید: «وَ ما مِنْ غائِبَةٍ فِی السَّماءِ وَ اْلأَرْضِ إِلاّ فی کِتابٍ مُبینٍ * إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَقُصُّ عَلى بَنی إِسْرائیلَ أَکْثَرَ الَّذی هُمْ فیهِ یَخْتَلِفُونَ». همین که خداوند در دو آیه به دنبال هم، قرآن و کتاب مبین را با دو واژه آورده است، حکایت از تفاوت آنها با هم دارد.
باز تکرار می‌کنیم که اگر به هر آیه به طور مستقل توجه کنیم، چند احتمال مختلف به ذهن می‌رسد که بین آنها نمی‌توان به نتیجه رسید و برای هر احتمال دلایلی وجود دارد. تنها در صورتی می‌توان به نتیجه رسید که تمام آیات را یک‌جا در نظر بگیریم. البته به عنوان تجربه جالب است که در مورد برخی از آیات، مانند آیة اول سورة نمل، این موضوع تجربه شود. چندین احتمال در مورد این آیه می‌توان مطرح کرد و بین آنها نمی‌توان یکی را ترجیح داد. اما اگر همین بحث به آیات ابتدای سورة یوسف عرضه شود، برخی احتمالات به سرعت کنار می‌رود و رابطة کتاب مبین با قرآن مشخص می‌شود: «الر تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبینِ * إِنّا أَنْزَلْناهُ قُرْآنًا عَرَبِیًّا …»؛ «کتاب مبینی» وجود دارد که به صورت «قرآنا عربیّا» نازل شده است. پس اینها دو چیز هستند؛ یکی نازلة بالایی و یکی نازلة پایینی.
یک تذکر در این مسیر این است که برای حل مسأله، نباید در ابتدای کار تعداد سوالات و مجهولات را افزایش دهیم. مثلا اگر در همین ابتدا بخواهیم به تفاوت بین «الکتاب المبین» با «کتاب مبین» توجه کنیم، ادامه دادن مسیر ممکن نیست. پس تا جایی که می‌توانیم، مجهولات را کم و مسأله را ساده می‌کنیم.
۲ـ کتاب مبین، آسمان‌ها و زمین نیست.
در راستای تنزیه معنای کتاب مبین، سؤال مطرح می‌شود که آیا کتاب مبین همان آسمان‌ها و زمین است؟ چون خدا می‌فرماید هر چیزی که در آسمان‌ها و زمین هست، در کتاب مبین است. آیا کتاب مبین ظرف آسمان‌ها و زمین است؟
جواب این است که کتاب مبین، همان آسمان‌ها و زمین نیست. چون طبق آیات ۲ تا ۴ سورة زخرف، قرار دارد: «وَ الْکِتابِ الْمُبینِ * إِنّا جَعَلْناهُ قُرْآنًا عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ * وَ إِنَّهُ فی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکیمٌ». طبق این آیات چیزی به نام کتاب مبین، و جایی به نام ام الکتاب وجود دارد که فعلا نمی‌دانیم چه هستند؛ فقط معلوم می‌شود که کتاب مبین در امّ الکتاب است. از طرفی در آیه‌ای از قرآن نداریم که آسمان‌ها و زمین در امّ الکتاب هستند؛ پس کتاب مبین، آسمان‌ها و زمین نیست.
دلیل دیگر برای این موضوع با توجه به آیات ۲ و ۳ سورة دخان، اینکه کتاب مبین بر قلب رسول الله (ص) نازل شده است: «وَ الْکِتابِ الْمُبینِ * إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ إِنّا کُنّا مُنْذِرینَ»؛ کتاب مبین در یک شب نازل شده، اما آسمان‌ها و زمین بر رسول الله (ص) نازل نشده است. البته جا دارد استدلال‌های مبنی بر اینکه کتاب مبین، آسمان‌ها و زمین نیست، را بیشتر تقویت کنیم.