مقایسه «رؤیت» و «نظاره»

یک مقایسه بین «رؤیت» و «نظر» داشته باشیم. وقتی آیات رؤیت و آیات نظاره را بررسی می‌کنیم، به موضوعات جالبی می‌رسیم. برای شروع بحث، از ملکوت آسمان‌ها و زمین شروع کنیم. یک‌جا گفته می‌شود ر‌ؤیت آسمان‌ها و زمین توسط ابراهیم(ع) و یک جا گفته می­شود نظاره آسمانها و زمین توسط کافران. بیاییم این دو را تجسم کنیم. آیا وقتی ابراهیم(ع) ببیند، مانند کافران می‌بیند؟ می‌گوییم نه؛ کیفیت دیدن ایشان باید خیلی با کافران تفاوت داشته باشد. ابراهیم (ع) اهل گناه نیستند، اهل تقوای شدید هستند. با این حال، خدا راه خاصه را بروی ایشان باز کرده است. پس باید کیفیت نگاهشان خیلی فرق داشته باشد. آن کیفیت برتر نگاه به ملکوت آسمان‌ها و زمین را خداوند می‌فرماید «رؤیت» و آن کیفیت ضعیف را که کافران هم می­توانند داشته باشند، خدا می‌فرماید «نظاره».

نتیجه می­‌گیریم رؤیت «همه‌جانبه» است، مانند رؤیت ملکوت توسط ابراهیم(ع)؛ اما نظاره «موضعی» است، مانند نظاره کفار به ملکوت.

اگر بخواهیم به نظاره بر این اساس عنوان دیگری بدهیم، می‌شود گفت مشاهدات برزخی؛ یا مکاشفات و مشاهدات برزخی. کسانی که اهل مشاهده و مکاشفه هستند، نکته‌نکته خداوند چیزهایی را در آسمان برویشان باز می­‌کند. کلی نمی‌بینند، کلی‌نگر نیستند. نمی‌توانند نظام را در برزخ متوجه شوند؛ یا در یکی از آسمان‌های برزخی؛ یا در ملکوت. ملکوت را می­‌بینند، اما مورد مورد می­‌بینند؛ ملکوت این فعل، ملکوت آن فعل. اما نظام ملکوت را نمی‌بینند. ابراهیم(ع) وقتی به ملکوت نگاه می­‌کند، نظام ملکوت را می‌بینید. اینها خیلی با هم تفاوت دارد.

رؤیت ملکوت آسمان‌ها و زمین وقتی به ابراهیم(ع) عطا شد، به خاطر تقویت یقین ایشان عطا شد: «وَ کَذلِکَ نُري إِبْراهيمَ مَلَکُوتَ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ وَ لِيَکُونَ مِنَ الْمُوقِنينَ» (انعام: ۷۵)

به خاطر این که ایشان اهل یقین باشد. اهل یقین شدن ایشان را خداوند به وسیله رؤیت ملکوت قرار داده است. اما اهل یقین شدن دیگران را خداوند به وسیله تفصیل آیات در آسمان‌ها قرار داده است. در سوره رعد آیه ۲ خداوند درباره آسمان‌ها می‌­فرماید: «اللّهُ الَّذي رَفَعَ السَّماواتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها»؛ خدا کسی است که آسمانها را رفعت داد بوسیله ستون‌هایی که قابل دیدن نیستند. «ثُمَّ اسْتَوي عَلَي الْعَرْشِ»؛ سپس از عرش شروع کرد به اداره کردن. «وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ يَجْري ِلأَجَلٍ مُسَمًّي»؛ خورشید و ماه را قابل استفاده قرار داد برای مردم و هر کدام تا یک زمان مشخصی جاری هستند. «يُدَبِّرُ اْلأَمْرَ»؛ خداوند امور را تدبیر می­‌کند. «يُفَصِّلُ اْلآياتِ»؛ خداوند آیات را تفصیل می­‌دهد. کدام آیات؟ همان آیاتی که در محدوده آسمان‌ها از آنها صحبت می­‌کند. در انتهای آیه هم می‌فرماید: «لَعَلَّکُمْ بِلِقاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ»؛ تا بوسیله تفصیل آیات در آسمان‌های هفت‌گانه و زمین، شما اهل یقین شوید.

وقتی موارد رؤیت ونظاره را باهم مقایسه می­‌کنیم، رؤیت وسیع‌تر است، ولی نظاره بسیار محدودتر است.

رؤیت معمولا مربوط به آسمان‌های بالاتر است و نظاره بیشتر مربوط به آسمان اول است.

لذا آنجا که خدا می­‌خواهد با رسول الله(ص) صحبت کند، می‌فرماید «أ لم تر …». آنجا که می­‌خواهد موضوعات بزرگ و نظامات را مطرح کند، نظام در آسمان‌ها را، موضوعات بزرگ آسمانی را خدا می­‌خواهد مطرح کند، معمولا آنجا واژه رؤیت را به کار می­‌گیرد. اما آنجا که می­خواهد از موضوعات کوچک یا موردی صحبت کند، بیشتر واژه نظاره را به کار می­‌گیرد.